Dit artikel komt uit het septembernummer van Werelddelen
Onderzoek ‘Maakt vakopleiding verschil?’ afgerond.
Een auto? Een baan? Trouwen? Een onderneming starten? Waar droomde u van toen u jong was? De dromen van Nederlandse jongeren, verschillen niet zo veel van de dromen van jongeren in het Zuiden. Het Werk en Opleiding-programma ondersteunt jongeren om in ieder geval de droom van werk of een onderneming te verwezenlijken. Maar maakt een vakopleiding echt verschil?
Tussen 2016 en 2020 deden we onderzoek naar deze vraag. In vier landen, Bangladesh, Burkina Faso, Colombia en Ethiopië, werden tien jongeren geselecteerd. Jaarlijks zochten we hen op om te zien hoe hun leven veranderde en of ze hun dromen bereiken. In 2020 werden de laatste interviews afgenomen en kunnen we conclusies trekken.
Dromen van ondernemen
Jacques Kabore en Véronique Tebda uit Burkina Faso hadden in 2016 dezelfde dromen. ‘In 2020 wil ik een onderneming hebben met minimaal vijf werknemers,’ verwoordde Jacques zijn droom. Véronique verwoordde het iets voorzichtiger: ‘ik wil een onderneming hebben.’ Als we de twee jonge Burkinabé eind 2020 opzoeken, maken we de balans met hen op. En het is meteen duidelijk dat er grote verschillen zijn tussen de werkelijkheid en de dromen.
Omringd door een groep kinderen wacht Véronique ons op het schoolplein op. ‘De grootste verandering in het afgelopen jaar is dat ik het rustiger aan ben gaan doen in het tegelzetten,’ verklaart Véronique (29 jaar). Ze rondde in 2016 haar opleiding tot tegelzetter af. Ze vertelt dat ze meer thuis is bij haar kinderen en sinds enige tijd geeft ze les op een school vlakbij hun huis. ‘Als de kinderen groter zijn, wil ik weer meer tijd in het tegelzetten steken.’
Winstgevende onderneming
Wat is er terecht gekomen van haar droom om een eigen onderneming te starten? ‘Ik ben ondernemer, maar na een verzoek van de school niet ver bij ons huis vandaan, ben ik ook in het onderwijs gegaan.’ Financieel gezien heeft ze die extra inkomsten niet nodig. ‘Het gaat heel goed, beter dan een jaar geleden. Ik verdien met mijn bedrijf tot 50.000 CFA (76 euro) per dag. Dat is meer dan in andere sectoren. Mijn onderneming is winstgevender dan welk ander werk ook.’
Ondanks het succes worstelt de onderneemster ook met het voorfinancieren van projecten. Om een opdracht te kunnen uitvoeren moet ze investeren in materiaal, dat achteraf betaald wordt. Daarvoor heeft ze een financiële buffer nodig. ‘Het is lastig om een project te voorfinancieren totdat de factuur betaald wordt, dat is soms pas na het afronden van het werk.’
Droom in scherven?
De inmiddels 25-jarige Jacques treffen we op een bouwplaats, maar niet als ondernemer. ‘Ik werk voor een baas. Ik leg de elektra aan op bouwplaatsen,’ vertelt hij. Sinds hij zijn vakopleiding tot elektricien in 2016 afrondde heeft hij veel tegenslagen te verwerken gekregen.
Het lukt Jacques om kort nadat hij het diploma ontvangt een baan te vinden. Met het inkomen kan hij zijn familie onderhouden. Hij is niet helemaal tevreden over zijn salaris, maar zijn dromen zijn ook nog steeds groot. ‘Ik wil meer leren over zonnepanelen en airco’s en ik wil mijn eigen werkplaats openen en voor mezelf beginnen,’ aldus Jacques in 2017.
Bijgestelde ambitie
Een jaar later ziet zijn wereld er totaal anders uit. Jacques is zijn baan kwijt en hij heeft geen geld om te investeren in materialen die hij nodig heeft voor het opstarten van een eigen installatiebedrijf. ‘Ik heb te weinig gereedschap en mijn netwerk is niet goed genoeg,’ benoemt hij zijn grootste knelpunten. Zijn ambitie is bijgesteld: ‘Ik wil voor 2020 een vaste baan vinden.’
‘In 2016 hoopte ik mijn eigen gereedschap te hebben, maar ik boek geen vooruitgang,’ maakt Jacques de balans op. ‘Ik heb niet genoeg geld om trainingen te volgen en gereedschap te kopen.’ Jacques is niet de enige jongere in Burkina Faso die na het afronden van een vakopleiding moeite heeft om zijn dromen na te jagen. Daarvoor zijn veel verschillende oorzaken aan te wijzen, die niet per se met de vakopleiding te maken hebben.
Job Booster-concept
Als Woord en Daad realiseerden we ons in 2018 dat we een aantal uitdagingen waar Jacques tegenaan loopt wel kunnen aanpakken. In veel vakopleidingen is bijvoorbeeld ondernemerschap een klein onderdeel van de lessen, terwijl een groot aantal jongeren aangeeft ondernemer te willen worden. Samen met CREDO, één van onze partners in Burkina Faso, beginnen we daarom al op het basisonderwijs met het aanbieden van lessen over ondernemen. Met het Job Booster-concept stimuleren we ondernemerschap onder jongeren en bieden we begeleiding bij het starten van een bedrijf.
Jacques merkt terecht op dat hij geld nodig heeft om te investeren. Banken in Burkina Faso vinden de risico’s te groot om deze jongeren een lening te geven. Dat remt de jongeren bij het succesvol ondernemen. Vanuit Job Booster gaan we in gesprek met de lokale banken om eventuele risico’s weg te nemen zodat jongeren wel een lening kunnen krijgen. Ook bieden we aanvullende vak- en ondernemerschapstrainingen aan. Zo zijn er bijvoorbeeld in Burkina Faso duizenden jongeren getraind in het aanleggen van zonne-installaties en worden duizenden startups ondersteunt. Ook in de andere landen willen we de aansluiting met de arbeidsmarkt zo goed mogelijk maken. Zo blijven we leren en stellen we onze aanpak waar nodig bij. Want het doel is niet een diploma voor een jongere, maar een jongere met een waardig inkomen.
Lees het volledige rapport en nog meer verhalen over jongeren uit dit onderzoek op www.woordendaad.nl/vakonderwijsmaaktverschil
Conclusies: Maakt vakonderwijs verschil?
Iedere jongere heeft een eigen verhaal met successen en tegenslagen. In het algemeen zien we dat in 2020 94% van de jongeren in het onderzoek een baan heeft. Slechts twee jongeren hebben geen inkomen. Eén van die jongeren ging na de vakschool door naar de universiteit en is nog bezig met zijn studie.
Financieel zijn de jongeren er ook op vooruit gegaan. In 2017 verdienden de jongeren in Burkina Faso, Bangladesh en Ethiopië minder dan het minimum loon in die landen. Alleen in Colombia verdienden de jongeren meer. In 2020 is daar een grote verschuiving te zien. In Colombia, Burkina Faso en Ethiopië verdienen de jongeren gemiddeld ruim boven het minimumloon. Wel zien we dat er op individueel niveau grote verschillen zijn. Dan blijkt dat van de 34 jongeren in het onderzoek 14 jongeren (waaronder de twee jongeren zonder inkomen) onder het minimumloon verdienen.
Tot slot zijn de jongeren de aansluiting tussen de opleiding en de arbeidsmarkt beter gaan waarderen. Een grote meerderheid waardeert de vaktraining die ze volgden. 12% van de jongeren noemt de relatie tussen de vaktraining en de arbeidsmarkt ‘matig’ of ‘slecht’. Het zijn vooral jongeren die inmiddels in een andere sector werken dan waarvoor ze zijn opgeleid die deze score geven.
Maakt vakonderwijs verschil? Daar kunnen we volmondig ‘ja’ op antwoorden. Vakonderwijs biedt de jongeren perspectief en een kans om in hun levensonderhoud te voorzien en hun familie te helpen. Tegelijk laten de verhalen van de jongeren ook zien dat er meer factoren zijn die hun succes bepalen. Die uitdagingen pakken we op met bijvoorbeeld de Job Booster-aanpak. Daarnaast werken we samen met veel lokale organisaties aan systeemverandering, zodat de arbeidsmarkt eerlijke kansen biedt aan jongeren en er eerlijke salarissen betaald worden.