Aan de knoppen | Column Rina Molenaar

Deze column verscheen ook op RD.nl op 12 april 2022.

Het was vorige week een unieke ervaring voor de gasten uit Tsjaad die op bezoek waren: sneeuw! Nooit eerder hadden ze dit gezien. „Nu weten we wat ”witter dan sneeuw” betekent. Het is het mooiste cadeau dat Nederland ons in de afgelopen dagen gaf”, zeiden ze tijdens hun terugblik op hun verblijf in Gorinchem.

En het was inderdaad genieten toen de sneeuw het landschap en de daken van de huizen onder een witte deken legde. Op zulke winterse momenten denk ik altijd aan de prachtige, veelzeggende woorden uit het gedicht ”Het sneeuwt” van Guillaume van der Graft: „Er ligt vergeving op de daken, er is een toekomst buiten mij.”

Het contrast tussen een sneeuwwit Nederland en een zonovergoten Tsjaad is groot. De aarde warmt op. Dat is zeker in Tsjaad merkbaar, door de stijgende temperaturen (tot boven de veertig graden) en onregelmatige regenval. Hierdoor is de impact van de klimaatcrisis voelbaar. Langzaamaan drogen vruchtbare delen in Tsjaad op en veranderen ze in woestijngebied.

Terwijl Sephora uit Tsjaad dieper in haar sjaal duikt, vertelt ze me lachend: „Ik kan me niet voorstellen dat ik vorige week nog met een muskietennet op mijn matras onder de boom lag. In deze maanden slaap ik altijd buiten. Binnen is het gewoon te warm.” Achter haar lach gaat wel pijn schuil want ze vervolgt met: „Juist die aanhoudende droogtes zijn een ramp voor de meest kwetsbare mensen in mijn land. Als regen uitblijft, mislukt de oogst en is er honger in het land. Juist vrouwen en kinderen hebben het zwaar te verduren.”

De dag waarop Sephora me dit vertelt, verschijnt het VN-klimaatrapport. De inhoud van dit rapport is alarmerend en onderstreept haar verhaal. De tijd voor oplossingen dringt en de urgentie voor actie is groot. Naast het alarmerende signaal draagt het rapport ook mogelijke oplossingen aan. Gedragsverandering, bijvoorbeeld energiebesparing of het gebruik van duurzame energie, kan volgens de onderzoekers van het VN-klimaatpanel een grote bijdrage leveren aan het tegengaan van klimaatverandering. Maar… voor gedragsverandering hebben mensen een prikkel nodig.

De ministers Jetten en De Jonge proberen Nederlanders te prikkelen met de campagne ”Zet de knop om!” De ministers prikkelen mij niet, maar Sephora met haar verhaal doet dat wel. Mensen in armoede zijn niet in staat om keuzes te maken. In tijden van droogte en honger is er maar één manier van leven en dat is overleven. Zij hebben niet de luxe om aan de knop te draaien en een stukje comfort in te leveren, om het simpele feit dat er geen enkel conform is.

De knop is in Nederland op menige plek naar beneden gedraaid. Dankzij de Haagse campagne of de schrik om de hoge energierekening. Hoe uitdagend het leven voor menige Nederlander op dit moment ook is, de meesten van ons hebben de ‘luxe’ om aan een knop te draaien en wat comfort op te geven. De campagne uit Den Haag motiveerde wellicht velen maar vooral de hoge energierekening gaf voor de meeste mensen de doorslag. Natuurlijk is er niets mis mee om de verwarming wat lager te zetten en zo de rekening ook binnen de perken te houden. Bovendien maakt het ons minder afhankelijk van Rusland en voorkomen we daarmee dat we indirect bijdragen aan Poetins oorlogskas. Dat is mooi meegenomen. Toch staat er op de lange termijn iets groters op het spel.

Hebben we niet een hogere opdracht meegekregen: de zorg voor de schepping en de naasten? Schieten we niet aan deze opdracht voorbij als alleen onze eigen portemonnee ons in beweging brengt en laat nadenken over duurzaam omgaan met energie? Anders gezegd: is het draaien aan de knoppen een vorm van eigenliefde of naastenliefde?

Sephora uit Tsjaad spiegelde me. Door haar verhaal staan de mensen in Afrika op een opengescheurde rode aarde als het ware levend voor me, als ik aan de thermostaatknop draai. Ik beken in alle eerlijkheid: niet bij elke draai aan de knop laat ik me leiden door de zorg voor de schepping en de naastenliefde. Gelukkig: „Er ligt vergeving op de daken, er is een toekomst buiten mij.”

De auteur is directeur-bestuurder bij Woord en Daad.