Antonie Treuren: Te gast in Gods schepping

Van D.V. 5 t/m 10 oktober organiseert Woord en Daad de Week van de Duurzaamheid, met als thema ‘Lekker duurzaam!’ en speciale aandacht voor een mangoproject in Sierra Leone. Antonie Treuren werkt als programma- en projectleider Inclusive Agribusiness bij Woord en Daad. Daarvoor woonde hij zes jaar in Colombia. Zorgen voor de schepping is een belangrijk deel van zijn werk. ‘Het doel van álles wat geschapen is, is God te loven. Zetten we onszelf als mensen niet te vaak in het middelpunt?’

Vanuit de GZB werden Antonie en zijn vrouw Cora in 2014 als diaconale toerusters uitgezonden naar Colombia. Daar dachten ze samen met de lokale kerken na over diaconaat in de eigen context, vanuit de thema’s barmhartigheid en gerechtigheid. In december keerden ze terug naar Nederland. Als project- en programmaleider Inclusive Agribusiness werkt Antonie samen met zijn team en lokale partners binnen diverse agrarische projecten. Samen denken ze na over kansen voor kleinschalige boeren om zo hun positie te verbeteren, waarbij duurzaamheid en zorg voor de schepping een belangrijke rol spelen. Rustig, beheerst, soms zoekend naar woorden doet Antonie zijn verhaal.

Kan je een voorbeeld geven uit je werk in Colombia waarbij duurzaamheid een belangrijke rol speelde?
‘Het laatste jaar in Colombia stonden we samen met lokale kerken stil bij gerechtigheid in combinatie met economie en zorg voor de schepping, onder andere via een nationale conferentiedag. Duurzaamheid wordt vaak als een links thema gezien, maar juist vanuit een gereformeerd gezichtspunt is het belangrijk om goed voor de schepping te zorgen. Die dag kwam er bijvoorbeeld een christelijke bioloog aan het woord. Daarnaast gaf een onderzoeker een workshop bodemgebruik, waarbij ze liet zien welke schade het kan opleveren als er slecht met de aarde wordt omgegaan.’

En wat gebeurde er toen?
‘De mensen gingen heel enthousiast naar huis: ‘We moeten goed voor de aarde zorgen, dus we stoppen nu met plastic bekertjes.’ In Colombia komt de urgentie achter de boodschap meer naar voren. De gevolgen van klimaatverandering zijn daar in het dagelijks leven zichtbaar, door erosie en extreme weersverschijnselen. Colombianen merken in hun eigen omgeving dat het klimaat verandert. Op het platteland leven mensen heel dicht bij de natuur, ze zien bijvoorbeeld het plastic afval liggen. Vanuit een diaconaal programma werd er ook plastic opgeruimd.’

Wat zegt dit voorbeeld over het grotere plaatje: het belang van zorgvuldig omgaan met de aarde?
‘De aarde heeft herstellend vermogen, iets wat God in de schepping heeft gelegd. Maar wij gebruiken meer van de aarde dan dat ze hiervan kan herstellen, we plegen roofbouw. Als iedereen zo zou leven als de gemiddelde Nederlander, zouden we drie aardbollen nodig hebben.’

Als we kijken naar alle maatregelen rondom duurzaamheid, dan doen wij het in Nederland toch nog niet zo slecht?
‘Dat is een vraag die in Nederland veel gesteld wordt, in Colombia hoorde ik die niet. Waar komt die vraag vandaan? Kost het ons soms teveel om terug te gaan naar een eenvoudiger leven? Als wij vinden dat wij recht hebben op ons niveau van leven, dan zou iedereen daar recht op moeten hebben. Want iedereen is gelijk. Dan trek ik meteen een praktische conclusie: dat is niet mogelijk. We kunnen niet met z’n allen leven als de gemiddelde Nederlander. Wat mag het ons eigenlijk kosten om duurzamer te leven? Een vraag die ik mijzelf regelmatig stel, en die dan ook weleens schuurt.’

Dat is een confronterende vraag.
‘Zeker, want dat heeft gevolgen voor keuzes rondom vakantiebestemmingen, mobiele apparaten, voedsel… Maar bedenk eens hoe lang olie erover doet om te genereren in de grond. Daar maken we bijvoorbeeld plastic lepeltjes van, die we al na twee minuten weggooien. Welke boodschap zenden we uit naar onze omgeving en welke houding nemen we aan richting onze Schepper, als we dingen die met zorg zijn gemaakt zo makkelijk weggooien?’

Hoe zie je de thema’s voedselverspilling en voedselzekerheid terugkomen in je werk bij Woord en Daad?
‘De komende beleidsperiode gaan we heel bewust nadenken over hoe wij omgaan met de aarde. We steunen onze doelgroep, kleinschalige boeren. Maar hoe kunnen we in interventies voor hogere inkomsten, een betere productie en een eerlijke waardeketen ook in het oog houden dat het niet ten koste gaat van de natuur? Hoe kunnen we zó producten verbouwen, dat dit ook duurzaam is op de langere termijn? En niet omdat wij vanuit Nederland dat zo graag willen, maar omdat het ook op termijn beter is voor die landen. Zowel in de natuur als economisch. Zo willen we ons onder andere gaan richten op voedselzekerheid en het tegengaan van voedselverspilling.’

Kan je een voorbeeld geven van een project waarin dit duidelijk zichtbaar is?
‘Denk bijvoorbeeld aan landen in West-Afrika, zoals Sierra Leone. Daar wordt rijst geïmporteerd vanuit het buitenland, terwijl het prima lokaal verbouwd kan worden. Maar de lokale boeren kunnen met hun rijst moeilijk concurreren met bijvoorbeeld rijst uit Azië. We willen als Woord en Daad daarom bijdragen aan een goede kwaliteit van producten, zodat de lokale markt sterker wordt. Daarnaast is dit ook duurzamer, omdat transportlijnen korter worden. Vaak zien we in productieketens dat boeren geen optimale prijs ontvangen of geen optimale productie hebben. Er is wel potentie, maar dat komt er niet uit. En nee, dat ze geen goede ondernemers zouden zijn heeft daar niets mee te maken. In veel gevallen weten ze beter dan wij hoe ze met veranderingen moeten omgaan.’

Hoe komt het dan wel?
‘Vaak ontbreekt het aan een goede groeiomgeving, de wet- en regelgeving ondersteunen niet of de boeren vinden geen aansluiting bij een concurrerende markt. Er is bijvoorbeeld maar één tussenpersoon, die geen goede prijs biedt. Of hij biedt wel een goede prijs, maar alleen op een bepaald moment. Daarom proberen we binnen onze projecten een keten te organiseren, waarbij iedere partij binnen die keten een waardige plek krijgt. Zodat ze elkaar zien als partners en zich ook afhankelijk van elkaar weten. Als we dit met elkaar doen, worden we daar allemaal beter van.’

Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
‘Veel boeren in Sierra Leone hebben moeite om in het levensonderhoud van hun gezin te voorzien. Dat geldt bijvoorbeeld voor de mango- en rijstboeren in het land. Een onnodige situatie, want het land is vruchtbaar en geeft een goede oogst. Woord en Daad ondersteunt de mango- en rijstboeren om hun oogst te verbeteren. Alleen een grotere oogst is niet genoeg, het is ook belangrijk dat er een afzetmarkt is zodat de boeren hun mango’s en rijst kunnen verkopen. Binnen dit project verbinden we de mangoboeren met een sapfabriek en de rijstboeren met een rijstmolen. Dankzij deze bedrijven ontvangen de boeren een duurzaam inkomen waarmee ze hun gezin kunnen onderhouden.’

Wat betekent de zorg voor de schepping voor jou persoonlijk?
‘Als mens ben ik een belangrijk onderdeel van Gods schepping. Maar de mens is niet het enige mooie dat God heeft gemaakt. Zetten we onszelf als mensen niet te vaak in het middelpunt? Alles moet ten dienste staan van de mens: dieren, bomen, de hele aarde… Maar het doel van alles wat gemaakt is, is om God te loven. Als we roofbouw plegen op de aarde, doen we dan geen afbreuk aan de capaciteit van de rest van de schepping om God te loven? Ik geloof dat de aarde niet van ons is, maar van God. Wij mogen daar op een goede manier van genieten.’

Hoe dan?
‘Je kunt het vergelijken met op visite zijn. Als je te gast bent in het huis van iemand anders, dan ga je toch ook niet met vieze schoenen op de bank staan? En je gooit daar toch geen glas wijn over het nieuwe tapijt? Zo mogen wij genieten van de schepping waarin we leven, maar we mogen er geen roofbouw op plegen. We leven met elkaar op deze aarde. Als ik meer gebruik dan mij redelijkerwijs toekomt, dan komt een ander dat niet toe. Hoeveel bomen per minuut gekapt worden, daar word je koud van. Wij hebben de bomen wel nodig om te kunnen ademen.’

Hoe krijgt duurzaam leven dan vorm?
‘Kijk, ik hou ook van mooie spullen, leuke reizen, mooie kleding. Ik besef heel goed dat ik niet substantieel anders ben. Duurzaam leven is niet ingewikkeld, maar vraagt om te kiezen. Cora en ik hebben tegen elkaar gezegd dat we niet frequent op vliegvakanties gaan en we letten op energielabels. Ook het voorkomen van voedselverspilling is voor ons heel belangrijk. Daarbij denk ik ook praktisch: ik probeer tomaten gewoon los in het karretje te leggen. Het kopen van groente zonder verpakking heeft echter alleen zin als we vervolgens ook letten op voedselverspilling, want anders kan je wellicht beter wel voorverpakte groente kopen. De situatie is voor iedereen weer anders, dus het komt echt aan op persoonlijke keuzes.’

Zijn dat geen druppels op de gloeiende plaat?
‘Een terechte vraag, en tegelijkertijd kan het ook een goed excuus zijn om dan maar niets te doen. Het is goed om eerlijke vragen te stellen, maar ik onderzoek ook mijn houding: wil ik echt weten hoe iets zit? Of stel ik kritische vragen om onder mijn verantwoordelijkheid uit te komen? Ik vind het belangrijk om duidelijk te maken dat het complex is, er zitten veel kanten aan het verhaal, maar waar het kan moeten we keuzes maken. Dat begint met kleine stapjes. Koop bijvoorbeeld tweedehands spullen, of spaar wat langer door voor een goed product waar je lang mee kunt doen.’

Duurzame producten zijn vaak duurder.
‘Dat klopt vaak, maar niet altijd. Ik snap ook echt dat mensen met een klein budget voor de goedkopere versie gaan. Maar kijk dan ook naar wat je wél kunt doen. Maak je keuze bewust, zodat je ‘m kunt verantwoorden. En zoek eens op internet op waar een product vandaan komt, daar is echt veel over te vinden. Daarna kun je kijken binnen de mogelijkheden die jij hebt: wat kan ik wel en (nog) niet doen? Dat begint misschien wel bij plastic zakjes vervangen door linnen zakjes. En als je spullen koopt, bedenk dan: ‘Kan ik hier lang mee doen, en word ik er ook over vier jaar nog blij van?’ Met welke mindset koop je iets? Heb je echt elke twee jaar een nieuwe telefoon nodig? Het moet een wisselwerking zijn om op lange termijn duurzaam te zijn.’

Op welke manier speelt je geloof daarin een rol? Welke Bijbeltekst spreekt je daarin aan?
‘Dan denk ik aan Mattheüs 6, waar Jezus ons aanspoort om naar de lelies te kijken, en dat zelfs Salomo niet was zoals zij. Dat toont wel aan hoe belangrijk de schepping is. We zijn niet geïsoleerd van de schepping gemaakt: Jezus zocht de stilte op een berg op om in contact te komen met Zijn Vader. De schepping is een manier om contact met God te zoeken. Duurzaam leven en zorgen voor de schepping wordt vaak als liberaal en links afgezet, dat vind ik jammer en onterecht.’

Wat zou je mensen in Nederland willen meegeven, die meedoen met de Week van de Duurzaamheid?
‘Voedsel is een heel mooi onderdeel om mee te beginnen. Duurzaamheid, gezondheid en plezier kunnen namelijk hand in hand gaan bij eten. Probeer eens te koken met onbewerkte materialen, ingrediënten die uit één stuk bestaan en waar niets aan toegevoegd is. Als je alles kant en klaar koopt, mis je zoveel: het plezier van het bereiden, contact met het voedsel, sociaal contact met elkaar…’

Dan duurt het koken wel langer…
‘Klopt, maar het is zo veel leuker! Meer plezier, meer socializen, het is lekkerder. Je hebt meer contact met de natuur en je kunt je zo verwonderen over hoe alles is gemaakt. Snij maar eens een ui of paprika open, of bedenk hoe een ananas is gegroeid en verwonder je hierover: dit is ook door God gemaakt, en ik mag hiervan genieten. Wanneer je helemaal zelf je eten bereidt, heb je meer controle over wat je in je mond stopt. Het zou je kunnen helpen om wat langzamer te leven. Dat zag ik ook in Colombia: eten wordt daar gezien als een speciaal moment, samen met de mensen van wie je het meest houdt.’

Je hebt zes jaar in Colombia gewoond. Wat deed dat met jou en wat neem je mee in je huidige baan?
‘De veerkracht van de gemeenschap, daar hebben we ontzettend veel van geleerd. Ik wil dingen altijd goed voorbereiden. Ik denk weleens…’ Antonie zoekt even naar woorden. ‘Ik denk dat het voor ons Nederlanders vaak moeilijk is om ons afhankelijk te weten van God. We gaan eerst alles voorbereiden, en voor het reststukje dat we niet in de hand hebben richten we ons op God. Als ik dan naar Colombia kijk: soms is er amper geld om iets te doen en toch zetten mensen daar de mooiste plannen in elkaar. Uiteindelijk lukt het vaak, er komt een bedrag binnen of een gemeentelid biedt een helpende hand. Ik merkte dat er werd voorzien, dat vond ik heel opvallend. Ik ben zelf echt een nuchtere Hollander, maar toch merkte ik dat het geen toeval was.’

Antonie is even stil, dan voegt hij toe: ‘Kijk, ik denk dat het wel belangrijk is om je zaken goed voor te bereiden, je hebt daar ook je talenten en verantwoordelijkheid voor gekregen. Maar het gaat om een gezonde mix, om vertrouwen. In Colombia zag ik dat gebeuren: ze leggen het in Gods hand en beginnen. Zonder dat ze het einde konden zien, zonder dat ze wisten hoe het geld er zou komen. Doen wat je kunt doen, maar verwachten dat God het zal doen. Durven wij ook te staan in die afhankelijkheid?’

Wat is de belangrijkste les die je hebt geleerd op het gebied van duurzaam leven?
‘Blijf het proberen, blijf erover in gesprek en wees ook zelf open om de verhalen te horen. Als je kritisch bent, vraag jezelf dan af waaróm je kritisch bent. Is dat omdat het je iets gaat kosten of omdat je daadwerkelijk benieuwd bent naar het antwoord? En probeer je vooral niet te laten ontmoedigen als je de perfectie niet bereikt.’

Antonie Treuren (1985) is geboren en opgegroeid in Woerden en getrouwd met Cora. Hij studeerde bedrijfskunde in Ede en haalde daarna zijn master International Development Studies aan de Universiteit Wageningen. Eerst werkt hij bij een consultancybedrijf, waarbij hij bedrijven adviseerde op efficiency en procesmanagement. In 2014 werd hij met zijn vrouw Cora vanuit de GZB voor 6 jaar uitgezonden naar Colombia, als diaconaal toeruster. Sinds september 2019 is hij werkzaam bij Woord en Daad en heeft momenteel de rol van programma- en projectleider Inclusive Agribusiness.

Tekst: Henriët Roseboom