Dit is een artikel uit het Reformatorisch Dagblad (12 maart 2021), in het kader van de Week van de Schepping. Tekst: Richard Donk
In twintig jaar tijd zag Julius Onen de landbouw in Uganda ingrijpend veranderen. De regens komen later en de grond brengt veel minder op. „We dachten nooit aan klimaatverandering; nu zitten we er middenin.”
„Het is hier niet warm, maar héét”, zegt Onen met een kenmerkende Afrikaanse schaterlach. De thermometer in Lira, Noord-Uganda, wijst 38 graden Celsius. En dat is zelfs naar Ugandese voorjaarsbegrippen uitzonderlijk.
Het zijn echter niet zozeer de hoge temperaturen die aangeven dat klimaatverandering ook in Uganda toeslaat. Vooral het verschuiven van het regenseizoen en de intensiteit van de neerslag leiden tot problemen, legt Onen uit. Hij is directeur van Alcode, een partner van Woord en Daad die zich inzet voor de ontwikkeling van lokale gemeenschappen.
„Voor zover ik me kan herinneren zijn deze veranderingen al ten minste twintig jaar aan de gang”, vertelt de Ugandees telefonisch. „Als de regens later kwamen, dachten we in het begin natuurlijk helemaal niet aan een mogelijk effect van de opwarming van de aarde. De situatie zou vanzelf weer normaal worden. Dat bleek niet het geval. Nu weten we dat die verschuivingen blijvend zijn en dat we ermee zullen moeten leren leven.”
Afgenomen
Concreet betekent het dat er op dit moment volop zou moeten worden geplant, geeft Onen als voorbeeld. „Dat kan niet, want er is nog geen regen. De vaste tijden van ploegen, zaaien en oogsten zijn onzeker geworden. En zorgelijker nog: de opbrengsten per hectare land zijn met 30 tot 40 procent afgenomen.”
Maar er zijn ook omgekeerde gevolgen zichtbaar. Extreme regenval in gebieden waar normaal veel minder neerslag viel. Onen: „In het oosten van Uganda treden rivieren buiten hun oevers en hebben we last van modderstromen. Mensen zijn daardoor van hun land verdreven. In een van onze projecten zijn tientallen bijenkorven onder water verdwenen en kwamen krokodillen ons dorp in.”
Om de problemen in de landbouw het hoofd te bieden, moeten boeren andere wegen inslaan. En dat valt zeker in een land als Uganda bepaald niet mee, weet de directeur van Alcode. „Er is meer grond nodig om de opbrengsten op peil te houden. Daarvoor moeten extra bomen worden gekapt en dat is weer slecht voor natuur en milieu. Bovendien is de toegang tot nieuwe landbouwgrond een barrière. Vooral voor vrouwen, die veelal het land bewerken, maar die als tweederangsburgers worden beschouwd.”
Cashewnootbomen
Een andere manier is diversificatie van landbouw: meer verschillende gewassen verbouwen om daardoor minder afhankelijk van misoogsten, seizoensinvloeden en uitputting van de grond te worden. Maar ook dat ligt moeilijk, legt de Ugandese directeur uit. „Je moet niet alleen de middelen, maar ook de kennis hebben. Aan dat laatste ontbreekt het vaak. Daarom probeert Woord en Daad in de projecten altijd mensen van middelen te voorzien én kennis bij te brengen.”
Op de koffieplantages die Onen runt, heeft hij een bijzondere oplossing bedacht om het klimaatprobleem te lijf te gaan. Tussen de koffiestruiken heeft hij cashewnootbomen geplant om als windvangers te fungeren én om bijen aan te trekken die voor de noodzakelijke bestuiving van zijn gewassen zorgen. Door de bodem van de akkers met gedroogd gras te bedekken, houdt hij bovendien het noodzakelijke vocht vast voor droge periodes.
Welke houding past een christen als het gaat om klimaatverandering?
„We moeten goede rentmeesters zijn. God heeft ons deze planeet in bruikleen gegeven om die op de juiste manier aan de volgende generatie door te geven. Wij zijn niet de eigenaar van de aarde.
Daarbij gaat het niet alleen om het verstandig bouwen en bewaren van het land, maar ook om het gewetensvol omgaan met industrie. Juist in de productiesector zijn veel mensen geobsedeerd door winstmaken en geven ze niets om uitstoot van broeikasgassen, gebruik van pesticiden, vervuiling en al dat soort zaken.
Welke boodschap zou u Nederlandse christenen mee willen geven?
„De opwarming van de aarde is een wereldwijde zorg, hoewel de effecten in Afrika misschien wel dramatischer zijn. Maar hier maken we ons er niet zo druk om. De bewustwording rond klimaatverandering is minimaal. En we ontberen de kennis om het probleem aan te pakken.
Degenen die zich wél bewust zijn van het probleem en gezegend zijn met de mogelijkheden om er ook daadwerkelijk iets aan te doen, zouden meer hun verantwoordelijkheid moeten nemen en een bijdrage moeten leveren. Als gewetensvolle rentmeesters zouden christenen daarin het voortouw moeten nemen en vooral het goede voorbeeld moeten geven. Dat begint bij heel kleine dingen.”
Julius Onen is directeur van Alcode in Uganda, partnerorganisatie van Woord en Daad.
Beeld: Julius Onen